Hrvati u Novom Sadu

Od Prvog svetskog rata na ovamo, odnosno od 1918. godine, novosadski Hrvati, dolaze sve više do izražaja. To su većinom činovnici, došlјaci, „beamteri“ koji su, po prirodi svog zanimanja došli u Novi Sad. Manifestovanje hrvatstva, inače novijeg je datuma. Sve do osamdesetih i devedesetih godina 19. veka, isticao se pojam Šokaca, naročito u Petrovaradinu, koji postepeno, kroz manifestovanje nacionalne ideje u zapadnim krajevima dobija izrazito obeležje Hrvatstva. Jovan Hranilović, rodom iz Žumberka, svojim književnim i kulturnim radom stvorio je, međutim i tada prisnu saradnju „Šokaca“ sa Novosađanima pravoslavne vere, sa Srbima.

Proces mađarizacije počinjao je postepeno da obuhvata Šokce, naselјene u starim granicama Novog Sada. Da nije bilo 1918. godine, mnogi bi se ne sumnjivo „utopili u tom moru“. Posle tog datuma u borbi „za kruhom“, proširuje se krug, stvara se mogućnost života i rada i doselјenicima iz ostalih krajeva tadašnje zemlјe, iz Primorja, kao i iz Južne Srbije, sa slovenačkih Alpa, kao i iz Hrvatske Posavine.

Od 1918. godine, pa narednih petnaestak godina nije bilo izrazite akcije novosadskih Hrvata, gde bi oni i brojno došli do izražaja. Tek tamo 1933.-1934. godine, u vezi sa jednim lokalnim verskim pitanjem, manifestovao se i osetno jače, s obzirom na brojnu zainteresovanost udeo novosadskih Hrvata u akciji oko prestiža u Rimokatoličkoj crkvenoj opštini. Polazeći sa nacionalnog gledišta da, srazmerno broju vernih, treba da budu zastuplјeni i u svojoj, rimokatoličkoj, crkvenoj opštini, novosadski Hrvati (naglašam Novosadski, jer oni „sa desne obale Dunava“, u Petrovaradinu i Majuru, pripadaju drugoj dijecezi), pokazali su energičan stav. Sa ostalim Slovenima rimokatoličke vere oni su usresredili svu svoju energiju da dobiju srazmeran broj većnika i da uspeju u tom svom opravdanom zahtevu. Međutim, rezultat je bio poznat. Glasanje je prošlo na štetu novosadskih rimokatolika Hrvata, i ostalih Slovena. Od te akcije, koja je u svoje vreme izazvala živost, ostale su samo dve predstavke: jedna u Ministarstvu pravde, a druga u biskupskom ordinarijatu u Subotici. Novosadsko hrvatsko i slovensko versko pitanje tada je bilo nerešeno...

Kako su ondašnje dnevne novine pisale: „Prvi utisak koji smo imali, počinjući razgovore sa pojedinim novosadskim hrvatima, bio je: da su svi oni raspoloženi za ćutanje, nego li za razgovor. Ne želeći da unosimo svoja zapažanja, hteli samo da od svojih sagovornika saznamo njihova, i da ih verno, prenesemo.

-Mi smo mirotvoran elemenat - naglasio nam je jedan od istaknutih novosadskih advokata, koji je u svoje vreme bio sudija u Novom Sadu. Sama oklonost što smo Hrvati ne smeta da učestvujemo i u čisto srpskim društvima, u kojima, istina, ne vodimo glavnu ulogu, ali spontano sarađujemo.“

Nastavak priče pročitajte u knjizi "Novi Sad Prošlost u pričama" koju možete poručiti putem meila: zoranknezev@gmail.com...ili na broj telefona 064/1258337